Το ζήτημα της διδασκαλίας της γλώσσας ήταν πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όχι μόνο των εκπαιδευτικών παραγόντων, αλλά και της κοινωνίας μας γενικότερα. Πολύ δε περισσότερο σήμερα, που παρατηρείται, για διάφορους λόγους, γλωσσική υστέρηση σχετικά μεγάλου ποσοστού των μαθητών.

Και είναι πλέον κοινότοπη η διατύπωση πως «το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί με την κατάλληλη διδασκαλία της γλώσσας»· της γλώσσας στην ενότητά της, της νεοελληνικής και των προγενέστερων μορφών της. Κρίσιμο, ωστόσο, θέμα αποτελεί το ποια είναι η κατάλληλη, η ενδεδειγμένη, η αποτελεσματική διδασκαλία της.

Η διδασκαλία της γλώσσας είναι διδασκαλία λόγου. Γλώσσα και λόγος είναι έννοιες αλληλένδετες, αλλά σημασιολογικά δεν ταυτίζονται. Λόγος, εκτός των άλλων σημασιών που έχει η λέξη, είναι η δύναμη της διάνοιας, το «λογικόν». Η γλώσσα είναι το όργανο του λόγου. Είναι τα γλωσσικά σύμβολα που δίνουν μορφή, ντύνουν και εκφράζουν τα διανοήματα. Είναι ο «φωνούμενος λόγος».

Πρωταρχικός στόχος της γλωσσικής διδασκαλίας πρέπει να είναι η κινητοποίηση της ενδιάθετης διανοητικής-λογικής δύναμης του μαθητή. Αυτό γίνεται με τα γλωσσικά μέσα. Γλωσσικά μέσα είναι πρωταρχικά οι λέξεις με τη σημασία ή με την πολυσημία τους και η επιλογή της κατάλληλης σε κάθε περίπτωση λέξης· είναι η διάταξη των λέξεων στον συνταγματικό και στον παραδειγματικό άξονα με την οποία τα γλωσσικά σύμβολα μετατρέπονται σε συνειρμούς και σχέσεις οι οποίες θέτουν σε κίνηση τη φαντασία και τη λογική· είναι οι δομές ακολουθίας σύμφωνα με τη φυσική ή μια «ποιητική» τάξη πραγμάτων· είναι οι πρωτεϊκές μεταμορφώσεις της γλώσσας και η μετουσίωσή της από μέσο επικοινωνίας σε τέχνη· είναι η μεταγλώσσα και οι κανόνες, ως επιστέγασμα στη διαδικασία διδασκαλίας και εκμάθησης της γλώσσας για τον λογικό έλεγχο της χρήσης της και την καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών λειτουργίας της· είναι, σε τελική ανάλυση, κάθε γλωσσικό ερέθισμα με το οποίο τίθενται σε κίνηση οι πνευματικές δυνάμεις του μαθητή και συν-κινούνται τα συναισθήματά του.

Η αποτελεσματική διδασκαλία και εκμάθηση της γλώσσας δεν μπορεί να είναι μνημονική, στατική και παθητική, αλλά δυναμική, ενεργητική και διαμορφωτική.

Αυτός που υπο-κινεί και μεθοδεύει τη δυναμική διδασκαλία της γλώσσας σε κάθε έκφανσή της είναι ο εμπνευσμένος δάσκαλος. Βοήθεια στο έργο του του προσφέρουν τα εκπαιδευτικά βιβλία ‒σχολικά και εξωσχολικά‒ και τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα. Ειδικά τα τελευταία, με τις δυνατότητες παρουσίασης που προσφέρουν, συμπλήρωσης, διάταξης, απόκρυψης, εμφάνισης, απεικόνισης ακόμα και αφηρημένων εννοιών και σχέσεων, μετατρέπουν την αλλαγή των εικόνων και την κίνηση των γλωσσικών παραστάσεων (διαγράμματα, λέξεις, φράσεις, σύμβολα) σε κίνηση του νου και αντίστροφα.

Η διδασκαλία της γλώσσας πρέπει να αποσκοπεί στην καλλιέργεια των έμφυτων νοητικών δυνατοτήτων του ανθρώπου, ώστε αυτές να μετατρέπονται σε γλωσσική ικανότητα, μέσα σε ένα κατάλληλο ‒υπαρκτό ή δημιουργημένο‒ γνωστικό και γλωσσικό περιβάλλον. «Η ικανότητα της ομιλίας είναι το αποτέλεσμα μιας ώριμης νοητικής κατάστασης και της αλληλεπίδρασης δύο παραγόντων: των έμφυτων ιδιοτήτων του νου και του περιβάλλοντος» (Νόαμ Τσόμσκι).

Σπυρίδων Κ. Κούτρας